Phụ Nữ TP Xuân 2013
Xuân Huy có một tin tưởng mãnh liệt (mà anh khẳng định là không điên rồ chút nào), rằng hàng trăm năm sau, những cây vĩ cầm của anh vẫn còn, nó có thể đang phiêu du ở một vùng đất nào đó, trong nhung lụa hoặc khốn cùng, nhưng cây đàn ấy vẫn đang tồn tại và có linh hồn!
Ở vỉa hè Lý Thái Tổ những chiều cuối tuần, Xuân Huy là linh hồn của dàn nhạc giao hưởng Luala. Anh ngồi giữa những nghệ sĩ đàn dây- như một kết nối đầy tự do. Xuân Huy kéo vĩ cầm, mái tóc rối bời, đôi mắt luôn nhắm nghiền, anh chơi nhạc cổ điển trên đường phố theo cách cực kỳ phóng túng và nhập thân tuyệt đối , như thể chỉ còn duy nhất anh và âm nhạc trong một kết nối thiêng liêng vĩnh cửu. Rời khỏi cây mã vĩ, dường như không còn liên quan gì giữa gã đàn ông ngơ ngác có gì đó rất lặng lẽ, với người nghệ sĩ vừa mở ra cánh cửa ngập tràn hân hoan và dịu dàng – bằng tiếng đàn quyền năng của anh ta. Dường như Xuân Huy vừa khóa mình lại tức khắc, cùng với việc cẩn trọng đặt chiếc violin bé xíu vào cái hộp nhung.
Người ta từng gọi Nguyễn Xuân Huy là “thần đồng âm nhạc”. Thì đây, tiểu sử nghệ thuật thời niên thiếu và những năm tháng trai trẻ của anh “oách” thế này: thủ khoa khoa Violin của Nhạc Việt Hà Nội, xếp thứ hạng cao trong cuộc thi “Tài năng vĩ cầm trẻ” ở Venhepsky (Ba Lan), du học Violin tại học viện Tchaikovsky, người Việt Nam duy nhất chơi trong Dàn nhạc Giao hưởng Century của công nương Diana với những chuyến du diễn khắp Châu Âu…Chuyện quá khứ đó, có thể những người Hà Nội đợi chờ để gặp anh ở vỉa hè Luala concert không hề biết, cũng như họ không biết người nghệ sĩ vĩ cầm mà mình yêu quý còn là một nghệ nhân chế tác đàn với đôi tay vàng. Còn Xuân Huy, anh chỉ cười láu lỉnh: “Mọi thứ bạn vừa nói đến, chẳng có gì quan trọng, nó chỉ đơn giản là một câu chuyện trong bao câu chuyện- về một con người mà thôi!”.
Vậy thì, tôi sẽ kể câu chuyện về người làm đàn!
Trong mắt Xuân Huy, để xứng đáng được gọi là một cây violin chuẩn mực trong dàn nhạc cổ điển – phải là một cây đàn được làm thủ công bằng tay, một bản thể duy nhất với chỉ số không lặp lại từ thân, phím, màu vecni, cho đến âm vang của tiếng đàn khi cất lên. Loại violin làm đại trà bằng máy, giống nhau như đúc từ màu vỏ, hình dáng cho đến âm thanh, đẹp cùng một kiểu long lanh vô cảm, có một nhận dạng chung khó chịu: sự vô hồn trong tiếng đàn. Một nhạc cụ trong bộ Acoustic mà người đời thường định giá là sang cả như cây đàn Piano, thì càng đánh càng hỏng, càng để lâu càng đi xuống, vừa xuất xưởng đã mất giá. Cây đàn violin đích thực càng để lâu sẽ càng đẹp, tiếng đàn và thân đàn ám màu thời gian càng trở nên quyến rũ, vì thế nó đương nhiên càng đắt. (Năm 2012, giá nhạc cụ đắt nhất thế giới thuộc về Guarneri Vieuxtemps, cây đàn violin được làm từ năm 1741 bởi nghệ nhân người Ý Guarneri del Gesù, được bán với giá 18 triệu đô la). Nếu giữ cẩn thận, một cây đàn Violin được làm tốt, hoàn toàn đạt được tuổi thọ 500-600 năm.
Thùng đàn của cây Violin bé nhỏ có kết cấu giống như mái vòm của một nhà thờ, âm thanh được truyền trong đó để khi cất lên phải có một độ vang mê dụ. Lớp trên của thân đàn được làm bằng loại gỗ Tùng xốp mềm mọc ở vùng rừng nước Ý; mặt dưới thân đàn là loại gỗ Phong có vân chun trong như ngọc, dai và chắc. Một cây đàn chỉ hay khi thân gỗ tạc lên nó phải có tuổi thọ hơn 100 năm; cây cổ thụ đó được chặt, để khô tự nhiên và ám thời gian hơn 50 năm nữa.(Gỗ để hong trong bóng rợp đươc hơn chục năm vẫn bị coi là còn tươi, làm đàn ra âm thanh chói, khé, chua và lạnh). Mỗi nhà chế tạo đàn có một bí quyết xử lý gỗ, với mục đích cuối cùng: phiến gỗ để đẽo đàn phải được rút kiệt nhựa, độ khô của miếng gỗ ấy phải tương đương với thời gian phơi chừng…300 năm. Gỗ càng cũ – tiếng đàn càng dịu ấm, sáng và tròn trịa, trong ngọt giống tiếng người. Lớp Vecni đàn không chỉ để cho đẹp, mà để điều chỉnh âm thanh chụm lại. Loại vecni có độ thẩm thấu trong suốt của những nhà làm đàn người Ý thế kỷ 17-19 (thời hoàng kim của những cây vĩ cầm) đến nay đã thất truyền, suốt hàng trăm năm sau không một nhà bào chế nào tìm ra được “mã hóa” kỳ diệu của loại vecni đó nữa. Người nghệ nhân phải tìm công thức trên từng chiếc đàn được làm ra dưới tay mình, bởi vậy không có 2 chiếc violin nào tiếng hoàn toàn giống nhau. Tôi băn khoăn không biết, liệu Xuân Huy có bị ám ảnh bởi bộ phim “Cây vĩ cầm đỏ” (The Red Violin), với cây đàn được hun đúc từ tình yêu, khát vọng và mơ ước, đau đớn và tuyệt vọng của nghệ nhân chế tạo đàn violin tài hoa Nicolo Bussotti – người đàn ông đã mất cả gia đình khi vợ ông không qua nổi cơn vượt cạn đứa con trai đâù lòng ? “Ám ảnh thì không! Nhưng đam mê và khát khao vẻ đẹp toàn bích thì dữ dội đúng như người nghệ nhân đã cắt tay vợ để lấy máu làm vecni đàn. Tính kỹ thuật chỉ là cái vỏ bề ngoài, ước vọng của người làm đàn là tạo ra được một cây đàn có âm thanh hoàn hảo- một vẻ đẹp nằm ngoài quy luật của thời gian và khiến mọi trái tim run rẩy…”. Xuân Huy nhấn mạnh thêm: “Đơn giản, đó là dấu ấn mà những người làm đàn chân chính đều muốn nó tồn tại song hành cùng cây đàn đẹp đẽ nhất của mình, như một thứ “chữ ký” của anh ta trên cuộc đời này”.
Để làm xong một cây đàn, Xuân Huy mất khoảng 4 tháng tỉ mẩn. Nhưng trước đó là quá trình thai nghén liên tục, cứ ám ảnh trong từng ngày sống, (thanh gỗ đang lọc ở giai đoạn nào, ngâm tẩm gỗ ở ngày thứ bao nhiêu, nhựa cây đã rút đến đâu, bao giờ thớ gỗ kiệt để có thể tạo phôi đàn…???). “Nhưng tất cả quá trình đằng đẵng ấy chưa giải quyết được điều gì. Cây đàn làm xong, phải tiếp tục chơi trên nó hàng năm trời, để xem tiếng đàn bị thiếu gì, thừa gì? Làm được cây vĩ cầm như mình sinh ra đứa trẻ, phải theo dõi tâm tính để dạy dỗ nó. Vì thế mà cây violin đã tốt, để càng lâu năm càng quý” – Xuân Huy nói. Trên thế giới, rất ít nghệ nhân có thể chơi đàn như một nghệ sĩ, họ thường nhờ những tay vĩ cầm thủ chơi hộ để tìm ra nhược điểm mà “dạy bảo” tiếp đứa con của mình. Xuân Huy luôn biết rõ sự may mắn của anh, khi tự mình có thể làm ra và dạy dỗ trọn vẹn một cây đàn.
Người chế tác đàn Xuân Huy luôn tin chắc mọi cây vĩ cầm đều có linh hồn, khi sinh ra nó đã mang số sống hoặc số chết: “Hồn của cây đàn phụ thuộc vào người tạo ra và người chủ sử dụng nó, nó mang tâm tính và là tiếng lòng của người chơi nhạc. Khi người chủ cũ mất đi, thường rất lâu sau cây đàn mới có thể quen được với người chơi khác. Cây đàn có thể hưng phấn, giận dỗi, hay u buồn…giống như thế giới tâm hồn của con người. Có những nghệ sĩ đại tài, nhưng trên sân khấu họ vẫn vấp hoặc mắc lỗi với cây violin. Chỉ vì họ không phá được “vía” của cây đàn và chế ngự nó”. Chính vì vậy, với Xuân Huy, việc làm đàn là một thứ Đạo. Đi tìm cây đàn hay giống một cuộc hành trình đơn độc hướng Thiện, trước hết là thanh tẩy mình, sau đó là truyền lan hân hoan cho những người khác. Những người chơi nhạc cổ điển thường đem lại cho người đối diện cảm giác an bằng thiền mặc. Xuân Huy nói: “Như thực hiện một phép tu, giữa bốn bức tường, chỉ có cây đàn bên cạnh, người chơi nhạc cổ điển tu động trong đơn độc không ai biết. Sự ép mình khổ hạnh để đạt đến giải thoát và vô thức trống rỗng, chỉ còn dòng chảy âm nhạc là tồn tại duy nhất”. Xuân Huy luôn chơi vĩ cầm như thế, giữa đám đông lao xao trên đường phố, hay trong một nhà hát im phắc, khi dòng âm thanh tuôn trào mê đắm- thì chỉ còn anh đơn thân với cây vĩ cầm của mình, giống một kết buộc của số phận, như Noah trên chiếc thuyền ngày tận thế của mình.
Trong bộ sưu tập của Xuân Huy, có vài cây Violin được làm từ thế kỷ 18 do các nghệ nhân Ý. Trong những cây đàn cũ bị hỏng, người ta mang đến nhờ anh bóc ra sửa, trả lại cho nó một diện mạo và âm thanh khác, có không ít cây cả trăm năm tuổi. Và những cây vĩ cầm của Xuân Huy cũng đã chu du cùng trời cuối đất. “Có thể cây đàn của tôi đang viễn du theo một dàn nhạc nào đó đi khắp thế gian, cũng có thể có cây đang an ủi cho một con người cô độc nào đó ở tận Châu Phi, biết đâu lại có cây khác nằm mốc meo bong tróc trên một gác bếp hay bị bỏ quên trong một tủ đồ cũ? Tôi không mừng vì nhung lụa, cũng chẳng xa xót vì những hẩm hiu. Bởi biết trước phận “đứa con” của mình, người nghệ nhân đã chẳng thể làm nên những cây đàn. Tất cả chỉ là những chuyển hóa luân hồi mà thôi” – người làm đàn nhỏ nhẹ.
Tôi thì không muốn tin, những cây đàn Xuân Huy dốc lòng yêu như thế, bằng tất cả sự hân hoan, ao ước, và nỗi cô độc của anh- lại bị lãng quên ở đâu đó. Như giấc mơ điên rồ trong một cuốn phim đẹp, biết đâu hàng trăm năm sau, cây vĩ cầm của nghệ nhân làm đàn Xuân Huy đến từ Việt Nam, lại được tấu lên trong mái vòm cong của một nhà hát ở Vienna hay Berlin? Biết đâu đấy, sẽ có những gia đình để lại cho con cháu mình cây đàn của Xuân Huy như một tài sản để dành, thay vì vàng bạc hay những tài khoản trong ngân hàng? Và khát khao của người làm đàn – về một vẻ đẹp hoàn mỹ nằm ngoài quy luật băng hoại của thời gian, sẽ còn hiện diện không chỉ ở kiếp này….
———————
-“Anh tìm thấy gì – giữa những phoi bào, giữa ngổn ngang các lọ pha chế vecni, cây vĩ cầm còn dang dở, và dòng âm thanh thô mộc chưa được gọt giũa?”.
+ “Đó là đam mê và bù đắp. Cảm giác thảnh thơi và ngơi nghỉ. Sự cứu rỗi và ân khước!”.
(Xuân Huy)
Nguyễn Quỳnh Hương (Quỳnh Tun) 